Lịch sử chùa Hội Khánh gắn liền với Phật giáo Nam Bộ

Bạn đã từng nghe đến lịch sử chùa Hội Khánh ngôi chùa nổi tiếng tại Bình Dương? Vì sao nơi đây lại thu hút hàng nghìn Phật tử và du khách thập phương? Lịch sử chùa Hội Khánh có gì đặc biệt khiến nó trở thành di sản tâm linh nổi bật ở miền Nam?

Giới thiệu về Chùa Hội Khánh

Nguồn gốc và quá trình hình thành

Chùa Hội Khánh, còn gọi là Tổ đình Hội Khánh, tọa lạc tại số 35 đường Yersin, phường Phú Cường, thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương, cách Thành phố Hồ Chí Minh khoảng 25 km về phía bắc. Chùa được Thiền sư Đại Ngạn (thuộc dòng Lâm Tế) khai sơn vào năm 1741, dưới thời Chúa Nguyễn Phước Khoát, trong bối cảnh người Việt mở rộng khai phá vùng đất Nam Bộ.

Khám phá bài viết sau: Những di tích lịch sử Hải Phòng mang dấu ấn thời gian

Ban đầu, chùa được xây dựng trên một ngọn đồi cao thuộc làng Bình An, huyện Phước Long, dinh Trấn Biên, với tên gọi “Thảo am” một am tranh nhỏ để Thiền sư tu hành và truyền bá Phật pháp. Nhờ sự quy tụ của phật tử, am tranh dần được xây dựng thành một ngôi chùa quy mô, mang tên Hội Khánh, nghĩa là “Hội tụ niềm vui và sự an lành”.

Năm 1861, trong quá trình thực dân Pháp đánh chiếm miền Đông Nam Bộ, chùa bị thiêu rụi hoàn toàn. Đến năm 1868, Hòa thượng Toàn Tánh Chánh Đắc tổ chức xây dựng lại chùa tại vị trí dưới chân đồi, cách địa điểm cũ khoảng 100 m. Chùa được thiết kế theo phong cách Bắc tông, với kiến trúc gỗ đặc trưng Nam Bộ, gồm 92 cột gỗ quý và các chi tiết chạm khắc tinh xảo.

Từ đó, chùa trải qua nhiều lần trùng tu vào các năm 1891, 1906, 1917, 1984, 1991, 1999, và 2004, nhưng vẫn giữ được nét cổ kính và giá trị lịch sử ban đầu. Năm 1993, chùa được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa Quốc gia, khẳng định vai trò quan trọng trong văn hóa và tâm linh vùng Bình Dương.

Các đời trụ trì và đóng góp

Chùa Hội Khánh đã trải qua 10 đời trụ trì, với mỗi vị để lại dấu ấn riêng trong việc bảo tồn và phát triển chùa. Thiền sư Đại Ngạn (1711-1883), người khai sơn, đặt nền móng cho sự phát triển của Phật giáo tại Thủ Dầu Một.

Hòa thượng Toàn Tánh Chánh Đắc (thế kỷ 19) có công tái thiết chùa sau khi bị phá hủy. Hòa thượng Từ Văn, trụ trì đời thứ 6, là một chí sĩ yêu nước, sáng lập Hội Danh Dự (1923-1926) cùng cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc (thân sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh) và cụ Tú Cúc (Phan Đình Viện), góp phần vào phong trào kháng Pháp.

Hòa thượng Thích Huệ Thông, đương kim trụ trì, đã khởi công nhiều công trình lớn, như Phật đài cao 22m với tượng Phật nhập Niết bàn dài 52m (khánh thành năm 2010), được Tổ chức Kỷ lục Châu Á công nhận là “Tượng Phật nhập Niết bàn trên mái chùa dài nhất Châu Á” vào năm 2013.

Ông cũng xây dựng Trung tâm Văn hóa Phật giáo và Trường Phật học trên diện tích 13.829 m², biến chùa thành trung tâm tu học hàng đầu tỉnh Bình Dương. Các đời trụ trì không chỉ bảo tồn di sản mà còn phát huy vai trò của chùa trong giáo dục, văn hóa, và phong trào yêu nước.

Thời điểm hợp lý khi đến tham quan Chùa Hội Khánh

Thời điểm lý tưởng để tham quan Chùa Hội Khánh là mùa xuân (tháng 1-3 âm lịch), đặc biệt vào dịp lễ Phật Đản (Rằm tháng Tư), khi chùa tổ chức các nghi lễ lớn, như tắm Phật, thuyết pháp, và diễu hành hoa đăng, thu hút đông đảo phật tử. Thời tiết Bình Dương lúc này mát mẻ, dễ dàng di chuyển và tham quan. Lễ Vu Lan (Rằm tháng Bảy) cũng là dịp đặc biệt, với các hoạt động cầu siêu và phóng sinh, mang không khí trang nghiêm và ấm áp.

Mùa thu (tháng 9-11) phù hợp cho những ai muốn tìm không gian yên tĩnh, tránh đông đúc. Mùa hè (tháng 6-8) có thể nóng, nhưng chùa vẫn mở cửa đón khách, với bóng mát từ cây dầu cổ thụ và khuôn viên rộng rãi. Mùa mưa (tháng 5-10) cần mang ô và giày chống trượt khi đi bộ trong khuôn viên. Dù đến vào thời điểm nào, Chùa Hội Khánh luôn mang lại cảm giác thanh tịnh, với kiến trúc cổ kính, không gian linh thiêng, và những câu chuyện lịch sử đầy ý nghĩa.

Các địa điểm tham quan tại Chùa Hội Khánh

Kiến trúc chùa và các công trình nổi bật

Chùa Hội Khánh có diện tích khoảng 2 ha, với kiến trúc Nam Bộ đặc trưng, gồm bốn khu vực chính: tiền điện, chánh điện, giảng đường, và đông-tây lang, được liên kết bằng 92 cột gỗ quý, bố trí theo kiểu “trùng thiềm, trùng lương”.

Cổng tam quan, được trùng tu năm 2004, chạm khắc hình rồng phượng tinh xảo, dẫn vào khuôn viên yên tĩnh với bốn cây dầu cổ thụ hơn 150 năm tuổi. Chánh điện, xây lại năm 1991, thờ Đức Phật Thích Ca, Địa Tạng Bồ Tát, và các vị La Hán, với gần 100 pho tượng gỗ mít sơn son thếp vàng, mang giá trị nghệ thuật cao.

Điểm nhấn nổi bật là Phật đài cao 22m, với tượng Phật nhập Niết bàn dài 52m, nằm trên mái chùa, được khánh thành năm 2010. Tầng trệt của Phật đài là Trường Phật học và thư viện, rộng 64 m x 23 m, phục vụ việc đào tạo Tăng Ni.

Khuôn viên chùa có 9 bảo tháp, tượng trưng cho 9 vị trụ trì đã viên tịch, và tháp 7 tầng cao 27m, xây dựng năm 2007, mang phong cách kiến trúc Phật giáo truyền thống. Các công trình như Cầu Thị Nại, Vườn Lộc Uyển, Bồ Đề Đạo Tràng, và Vườn Lâm Tỳ Ni tái hiện “Tứ động tâm” bốn thánh tích gắn với cuộc đời Đức Phật, tạo không gian tâm linh sâu sắc.

Các cổ vật và giá trị nghệ thuật

Chùa Hội Khánh là kho tàng lưu giữ nhiều cổ vật quý giá, như bộ mộc bản in kinh khắc năm 1885 một trong những bộ mộc bản sớm nhất tại Thủ Dầu Một, cùng các kinh Phật như A Di Đà, Vu Lan, và Phổ Môn.

Chùa còn lưu giữ các câu đối và liễn của cụ Nguyễn Sinh Sắc, như: “Đại đạo quảng khai thố giác khiêu đàm để nguyệt. Thiền môn giáo dưỡng, quy mao thằn thụ đầu phong” (tạm dịch: Mở rộng đạo lớn như sừng thỏ, như mò trăng đáy nước.

Nuôi dưỡng mái chùa như lông rùa, như cột gió đầu cây), mang ý nghĩa thiền học sâu sắc. Các hiện vật như Đại Hồng Chung (đúc năm 1883), sổ địa lý, bàn nghiền thuốc, và la bàn của cụ Nguyễn Sinh Sắc là minh chứng cho sự giao thoa giữa Phật giáo và phong trào yêu nước.

Những điều cần lưu ý khi tham quan Chùa Hội Khánh

Chuẩn bị hành trang và phương tiện di chuyển

Chùa Hội Khánh nằm cách Quốc lộ 13 khoảng 150 m, dễ dàng tiếp cận từ Thành phố Hồ Chí Minh (25 km) hoặc các khu vực lân cận. Du khách cần lưu ý:

• Phương tiện di chuyển: Từ Thành phố Hồ Chí Minh, đi xe khách (bến xe Miền Đông, giá vé 30.000-50.000 VNĐ, mất 45 phút) hoặc xe buýt tuyến 613 (Thủ Dầu Một - An Sương) đến Thủ Dầu Một, sau đó đi bộ hoặc xe ôm (10.000-20.000 VNĐ) đến chùa. Nếu đi xe máy hoặc ô tô, theo Quốc lộ 13, rẽ vào đường Yersin, sử dụng Google Maps để định vị chính xác (35 Yersin, Phú Cường). Chùa có bãi giữ xe miễn phí, mở cửa từ 6:00 đến 18:00.

• Hành trang cần thiết: Mang trang phục kín đáo (áo dài tay, quần dài, tránh đồ hở hang), giày dép thoải mái, và nước uống. Chuẩn bị lễ vật chay (hoa tươi, trái cây, nhang) và tiền lẻ cúng dường. Du khách có thể kết hợp tham quan Làng sơn mài Tương Bình Hiệp hoặc Làng gốm sứ Bình Dương, cách chùa khoảng 5-10 km.

Tôn trọng không gian tâm linh

Để giữ sự trang nghiêm, du khách cần tuân thủ:

• Quy tắc tham quan: Đi nhẹ, nói khẽ, không gây ồn trong chánh điện hoặc khu vực Phật đài. Không chạm vào tượng, mộc bản, hoặc cổ vật. Giữ vệ sinh, không xả rác, ngắt hoa, hay bẻ cành trong khuôn viên. Tránh chụp ảnh bằng đèn flash tại các khu vực thờ tự.
• Nghi thức lễ bái: Dâng lễ chay tại chánh điện, thắp 3 hoặc 5 nén nhang, cúng dường vào hòm công đức. Làm lễ theo thứ tự: cổng tam quan, tiền điện, chánh điện, Phật đài. Không đặt lễ mặn hoặc vàng mã. Nếu tham gia lễ hội hoặc khóa tu, tuân thủ hướng dẫn của Ban Trị sự.
• An toàn cá nhân: Trong các dịp lễ lớn (Phật Đản, Vu Lan), chùa rất đông, cần bảo quản tư trang, gửi xe tại bãi chính thức để tránh mất mát. Tránh các bãi gửi xe tự phát quanh chùa.

Ý nghĩa lịch sử của Chùa Hội Khánh

Trung tâm Phật giáo và văn hóa

Chùa Hội Khánh là trung tâm Phật giáo Bắc tông tại Bình Dương, nơi đào tạo nhiều thế hệ Tăng Ni, như Hòa thượng Thích Từ Văn, người có công truyền bá Phật pháp tại Việt Nam và Pháp.

Chùa từng là trụ sở của Phật giáo Cứu Quốc (1945-1954), Giáo hội Phật giáo Cổ truyền Lục Hòa Tăng (1953), và Văn phòng Ban Liên lạc Phật giáo Yêu nước (1976). Với Trung tâm Văn hóa Phật giáo và Trường Phật học, chùa hiện là nơi tổ chức các khóa tu, pháp hội, và thuyết giảng, thu hút hàng nghìn phật tử.

Chùa lưu giữ gần 100 pho tượng gỗ, bộ mộc bản, và các kinh sách cổ, là nguồn tư liệu quý giá cho nghiên cứu Phật giáo và văn hóa Nam Bộ. Tượng Phật nhập Niết bàn dài nhất Châu Á, cùng các công trình “Tứ động tâm”, góp phần quảng bá nghệ thuật và tín ngưỡng Phật giáo Việt Nam. Lễ hội Phật Đản và Vu Lan tại chùa, với các nghi thức cầu an và phóng sinh, bảo tồn truyền thống văn hóa tâm linh, đồng thời thu hút du khách thập phương.

Vai trò trong phong trào yêu nước

Chùa Hội Khánh gắn liền với các phong trào yêu nước trong lịch sử Việt Nam. Trong giai đoạn 1923-1926, chùa là trụ sở của Hội Danh Dự, do cụ Nguyễn Sinh Sắc, Hòa thượng Từ Văn, và cụ Tú Cúc sáng lập, hoạt động dạy học, chữa bệnh, và tuyên truyền tư tưởng chống Pháp. Hòa thượng Từ Tâm, đệ tử của Hòa thượng Từ Văn, tham gia Nam Kỳ Khởi Nghĩa (1940) và bị thực dân Pháp đày ra Côn Đảo.

Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, nhiều vị hòa thượng tại chùa đứng đầu các phong trào yêu nước, biến chùa thành cơ sở cách mạng. Các hiện vật như câu đối, sổ địa lý, và la bàn của cụ Nguyễn Sinh Sắc là minh chứng cho sự kết hợp giữa Phật giáo và tinh thần dân tộc. Chùa không chỉ là nơi tu hành mà còn là biểu tượng của sự đồng hành giữa đạo pháp và vận mệnh đất nước.

Nhấn vào đây để xem: Hành trình khám phá các di tích lịch sử nổi bật ở Nghệ An

Lịch sử chùa Hội Khánh không chỉ gắn liền với tín ngưỡng Phật giáo mà còn là biểu tượng văn hóa đặc trưng của Bình Dương. Qua nhiều thế hệ, ngôi chùa vẫn giữ được nét cổ kính và thiêng liêng. Hãy một lần tìm hiểu lịch sử chùa Hội Khánh để thêm yêu quý giá trị tâm linh của dân tộc.