Trong chương trình Ngữ văn, việc nắm vững các phương thức biểu đạt là điều thiết yếu giúp học sinh hiểu và phân tích văn bản một cách chính xác. Tuy nhiên, nhiều bạn học sinh vẫn gặp khó khăn trong việc cách phân biệt phương thức biểu đạt, đặc biệt là khi văn bản có sự kết hợp nhiều phương thức khác nhau. Bài viết sau sẽ giúp bạn hệ thống lại kiến thức và cách phân biệt các phương thức biểu đạt chính một cách dễ hiểu và hiệu quả nhất.

Phương thức biểu đạt là gì? Vì sao cần phân biệt?

Phương thức biểu đạt là cách thức mà người viết sử dụng ngôn ngữ để thể hiện nội dung, cảm xúc, thái độ và mục đích giao tiếp trong văn bản. Mỗi văn bản thường có một phương thức biểu đạt chủ đạo, ngoài ra có thể kết hợp thêm các phương thức phụ.

Cách phân biệt phương thức biểu đạt trong văn bản là kỹ năng quan trọng giúp người đọc:

• Hiểu rõ mục đích, nội dung và thông điệp của tác giả.
• Phân tích và đánh giá chính xác cấu trúc, nội dung văn bản.
• Trả lời các câu hỏi trong đề thi đọc hiểu một cách logic.

Hiện nay, trong chương trình Ngữ văn phổ thông, có 6 phương thức biểu đạt chính sau đây:

1. Tự sự
2. Miêu tả
3. Biểu cảm
4. Nghị luận
5. Thuyết minh
6. Hành chính – công vụ (ít gặp)

Việc cách phân biệt các phương thức biểu đạt chính cần dựa vào đặc điểm ngôn ngữ, mục đích và hình thức thể hiện của từng phương thức.

>>>Tìm hiểu thêm: Cách phân biệt nước hoa thật giả đơn giản và hiệu quả

Cách phân biệt các phương thức biểu đạt chính

Để ghi nhớ và cách phân biệt các phương thức biểu đạt chính, học sinh có thể dựa vào bảng phân loại như sau:

Phương thức	Đặc điểm nhận biết	Mục đích
Tự sự	Có cốt truyện, nhân vật, sự kiện	Kể lại câu chuyện, sự việc
Miêu tả	Dùng từ ngữ cụ thể, chi tiết, cảm nhận bằng giác quan	Tái hiện hình ảnh, đặc điểm của đối tượng
Biểu cảm	Thể hiện cảm xúc, tâm trạng	Bộc lộ tình cảm của người viết
Nghị luận	Có luận điểm, luận cứ, lập luận	Trình bày quan điểm, tư tưởng
Thuyết minh	Ngôn ngữ khách quan, có tính thông tin	Cung cấp kiến thức, giải thích sự vật, hiện tượng
Hành chính – công vụ	Ngắn gọn, rõ ràng, khuôn mẫu	Giao tiếp hành chính, thông báo

Tuy nhiên, cách phân biệt các loại phương thức biểu đạt không chỉ dừng lại ở việc thuộc lòng bảng. Bạn cần thực hành phân tích cụ thể qua các đoạn văn, bài viết thực tế. Một văn bản có thể kết hợp nhiều phương thức, nhưng chỉ có một phương thức chính. Điều quan trọng là nhận diện phương thức biểu đạt chính bằng cách xác định mục đích của toàn văn bản.

Ví dụ:

Trong truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao, tự sự là phương thức chính, miêu tả và biểu cảm là phương thức phụ.

Trong bài văn Thuyết minh về chiếc nón lá Việt Nam, phương thức chính là thuyết minh, phương thức phụ có thể là miêu tả.

Cách phân biệt phương thức biểu đạt tự sự và các phương thức khác

Trong quá trình ôn tập và làm bài thi, nhiều học sinh hay nhầm lẫn phương thức biểu đạt tự sự với các phương thức như miêu tả, biểu cảm. Vậy làm sao để cách phân biệt phương thức biểu đạt tự sự rõ ràng?

Tự sự là phương thức kể lại một chuỗi các sự việc, có quan hệ nhân quả, thời gian, có nhân vật, hoàn cảnh, và thường mang một thông điệp hoặc bài học nào đó. Các dấu hiệu nhận biết:

• Có nhân vật, lời thoại, hành động
• Có trình tự diễn biến sự việc
• Có mở đầu – cao trào – kết thúc

Trong khi đó:

• Miêu tả: tập trung khắc họa đặc điểm, hình ảnh bằng cảm nhận giác quan.
• Biểu cảm: tập trung thể hiện cảm xúc chủ quan.
• Thuyết minh: cung cấp kiến thức, thông tin.
• Nghị luận: trình bày lý lẽ, luận điểm.

Ví dụ thực hành:

Sáng hôm ấy, khi trời vừa hửng sáng, tôi ra đồng và thấy bông lúa trổ đều, mùi thơm nhè nhẹ của đất quyện vào gió...
=> Văn bản có yếu tố kể thời gian, sự kiện (ra đồng), nhưng trọng tâm lại nằm ở việc miêu tả khung cảnh đồng lúa, do đó miêu tả là phương thức chính.

Tôi vẫn còn nhớ như in ngày hôm đó, khi mẹ dắt tay tôi đến trường lần đầu tiên...
=> Văn bản có chuỗi sự kiện, cảm xúc chỉ là yếu tố phụ, do đó tự sự là phương thức chính.

Việc cách phân biệt phương thức biểu đạt tự sự với biểu cảm hay miêu tả cần được luyện tập thường xuyên để tránh nhầm lẫn trong phòng thi.

Mẹo luyện tập và ghi nhớ phương thức biểu đạt hiệu quả

Muốn phân biệt chính xác phương thức biểu đạt, bạn cần luyện tập thường xuyên và có phương pháp rõ ràng.

Xác định mục đích chính của văn bản

Trước tiên, hãy đặt câu hỏi: “Văn bản này dùng để làm gì?” Nếu kể lại một sự việc, đó là tự sự. Nếu mô tả người, cảnh, vật, thì là miêu tả. Nếu thể hiện cảm xúc, là biểu cảm. Nếu đưa ra lý lẽ, luận điểm, thì là nghị luận. Nếu giải thích, trình bày kiến thức, đó là thuyết minh.

Nhận biết qua kết cấu và ngôn ngữ

Tự sự có trình tự sự việc. Miêu tả dùng nhiều hình ảnh cụ thể. Biểu cảm thiên về cảm xúc chủ quan. Nghị luận có luận điểm, luận cứ rõ ràng. Thuyết minh cung cấp thông tin khách quan, ngắn gọn.

Thực hành nhận diện mỗi ngày

Mỗi ngày, bạn nên đọc một đoạn văn và tự hỏi: “Đoạn này là phương thức nào? Vì sao?” Thói quen nhỏ này sẽ giúp bạn phản xạ nhanh và chính xác hơn khi làm bài thi hoặc phân tích văn bản.

>>>Tìm hiểu thêm: Cách phân biệt other, others, another dễ hiểu cho người mới

Việc nắm vững cách phân biệt phương thức biểu đạt không chỉ giúp nâng cao khả năng đọc hiểu mà còn hỗ trợ học sinh làm tốt các dạng bài phân tích văn bản. Bằng cách xác định mục đích, nội dung và kết cấu văn bản, bạn hoàn toàn có thể nhận diện phương thức chính xác. Luyện tập hằng ngày sẽ giúp bạn thành thạo kỹ năng này một cách tự nhiên và hiệu quả.