Sởi và sốt phát ban là hai bệnh lý thường gặp, đặc biệt ở trẻ nhỏ, với các triệu chứng ban đỏ trên da và sốt khiến nhiều người dễ nhầm lẫn. Việc nắm rõ cách phân biệt sởi và sốt phát ban giúp phát hiện bệnh sớm, điều trị kịp thời và phòng ngừa hiệu quả, tránh những biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.
Đặc điểm nguyên nhân và tác nhân gây bệnh
Nhận biết nguyên nhân là bước quan trọng để phân biệt sởi và sốt phát ban, giúp xác định hướng phòng tránh và điều trị phù hợp.
Nguyên nhân gây bệnh sởi
Sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Paramyxovirus, thuộc chi Morbillivirus gây ra. Virus này có khả năng lây lan rất nhanh qua đường hô hấp. Khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện, virus phát tán vào không khí và dễ dàng lây cho người chưa có miễn dịch.
Điểm đặc biệt là sau khi mắc sởi, cơ thể thường tạo được miễn dịch bền vững. Ngoài ra, sởi có tính chất dịch tễ rõ rệt, bùng phát thành dịch nếu tỷ lệ tiêm vắc-xin thấp, nên công tác tiêm chủng là yếu tố quyết định trong phòng bệnh. Hiểu rõ nguyên nhân gây sởi là bước đầu để nắm vững cách phân biệt bệnh sởi và sốt phát ban.
Nguyên nhân gây sốt phát ban
Trong khi đó, sốt phát ban không phải một bệnh duy nhất mà là tên gọi chung cho các tình trạng sốt kèm ban đỏ do nhiều tác nhân virus khác nhau. Các nguyên nhân thường gặp gồm virus Rubella (gây ban đào hoặc ban Đức) và virus Herpes nhóm 6 hoặc 7 (gây ban đỏ hoặc Roséola).
Virus Rubella lây qua đường hô hấp giống sởi nhưng khả năng lây lan kém hơn. Đặc biệt, sốt phát ban do Herpes 6–7 thường xuất hiện ở trẻ nhỏ dưới hai tuổi, lành tính và ít lây lan. Sự khác biệt về nguyên nhân và mức độ lây lan này là cơ sở đầu tiên để cách phân biệt sốt phát ban và sởi hiệu quả.
>>>Tài liệu liên quan: Cách phân biệt rùa cạn và rùa nước đầy đủ chính xác nhất
Triệu chứng điển hình của sởi và sốt phát ban
Triệu chứng lâm sàng là yếu tố quan trọng thứ hai để phân biệt sởi và sốt phát ban. Việc quan sát kỹ các dấu hiệu sẽ giúp nhận biết chính xác, tránh nhầm lẫn và điều trị sai cách.
Triệu chứng bệnh sởi
Bệnh sởi thường khởi phát với sốt cao liên tục, thường trên 39 độ C và kéo dài 4–7 ngày. Đi kèm sốt là các triệu chứng viêm long đường hô hấp rất rõ như ho khan, sổ mũi, hắt hơi, khò khè. Một dấu hiệu đặc trưng và gần như đặc hiệu là viêm kết mạc mắt, làm mắt đỏ, chảy nước mắt nhiều.
Đặc biệt, dấu Koplik – những đốm trắng nhỏ nằm trên niêm mạc má – được xem là “dấu chỉ điểm” quan trọng nhất để chẩn đoán sởi. Sau giai đoạn ủ bệnh và sốt cao, ban đỏ xuất hiện từ sau tai, lan dần ra mặt rồi xuống thân mình và tứ chi. Ban có dạng dát sẩn, màu hồng đỏ, thường dính thành mảng lớn. Những đặc điểm trên là cơ sở quan trọng trong cách phân biệt sởi và phát ban so với các loại ban do nguyên nhân khác.
Triệu chứng sốt phát ban
Ngược lại, sốt phát ban thường khởi đầu bằng sốt vừa phải, khoảng 38–39 độ C, và thường chỉ kéo dài 2–3 ngày. Triệu chứng hô hấp nếu có thường rất nhẹ hoặc hầu như không xuất hiện. Viêm kết mạc mắt thường không có hoặc rất nhẹ, không kèm dấu Koplik.
Ban thường xuất hiện khi nhiệt độ hạ hoặc ngay sau giai đoạn sốt, lan khắp thân mình, mặt và tứ chi nhưng có dạng hồng mịn, không sẩn, không dính thành mảng lớn và thường mất đi nhanh chóng trong 1–2 ngày. Sự khác biệt ở thời điểm xuất hiện ban, hình thái ban và kèm theo các dấu hiệu viêm long hô hấp chính là chìa khóa trong cách phân biệt sởi và sốt phát ban hiệu quả.
Biến chứng thường gặp và mức độ nguy hiểm
Phân biệt sởi với sốt phát ban không chỉ giúp điều trị đúng mà còn để đánh giá mức độ nguy hiểm, bởi biến chứng giữa hai bệnh rất khác nhau.
Biến chứng của bệnh sởi
Sởi là bệnh có khả năng gây biến chứng nặng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Biến chứng thường gặp nhất là viêm phổi do virus hoặc bội nhiễm vi khuẩn, viêm tai giữa mủ và tiêu chảy nặng ở trẻ nhỏ. Một biến chứng ít gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm là viêm não cấp, có thể để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn hoặc dẫn đến tử vong.
Ngoài ra, sởi còn gây suy dinh dưỡng kéo dài, làm giảm sức đề kháng, đặc biệt nguy hiểm với trẻ dưới 5 tuổi, người suy giảm miễn dịch hoặc chưa tiêm phòng. Chính vì thế, việc nhận biết sớm để cách ly và điều trị đúng đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa biến chứng.
Biến chứng sốt phát ban
Trái lại, sốt phát ban do Herpes 6–7 ở trẻ nhỏ hầu hết lành tính và rất hiếm khi gây biến chứng. Một số ít trường hợp có thể xuất hiện co giật do sốt cao nhưng thường không để lại di chứng.
Riêng Rubella có thể nhẹ ở trẻ và người lớn khỏe mạnh nhưng lại rất nguy hiểm nếu phụ nữ mang thai mắc bệnh, vì virus Rubella có thể gây hội chứng Rubella bẩm sinh với nhiều dị tật cho thai nhi. Hiểu rõ sự khác biệt này giúp phụ huynh và nhân viên y tế có biện pháp phòng ngừa và tư vấn chính xác khi phân biệt sởi và sốt phát ban.
Cách chăm sóc và phòng ngừa hiệu quả
Bên cạnh chẩn đoán và điều trị, cách chăm sóc và phòng ngừa đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát bệnh, đặc biệt trong cộng đồng đông dân cư.
Cách chăm sóc bệnh sởi
Việc chăm sóc bệnh nhân sởi cần tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc cách ly để tránh lây lan. Người bệnh cần được nghỉ ngơi, uống đủ nước, ăn thực phẩm dễ tiêu hóa và đủ chất dinh dưỡng để hỗ trợ hệ miễn dịch. Hạ sốt đúng cách theo chỉ định y tế và vệ sinh mắt, mũi, họng để tránh bội nhiễm là yếu tố quan trọng.
Phụ huynh cần theo dõi sát các dấu hiệu viêm phổi, viêm não để đưa trẻ đi bệnh viện kịp thời. Tiêm vắc-xin sởi – rubella là biện pháp phòng bệnh hiệu quả và lâu dài nhất, được WHO và Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo rộng rãi.
Cách chăm sóc sốt phát ban
Đối với sốt phát ban, việc chăm sóc chủ yếu mang tính hỗ trợ và làm giảm triệu chứng. Người bệnh cần nghỉ ngơi, uống đủ nước, hạ sốt bằng thuốc theo đúng liều lượng, vệ sinh cơ thể bằng nước ấm để tránh nhiễm trùng da.
Phụ huynh nên theo dõi các dấu hiệu bất thường, đặc biệt ở trẻ dưới 1 tuổi, để kịp thời đưa đi khám. Đối với Rubella, tiêm phòng đầy đủ, nhất là ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, là biện pháp phòng ngừa quan trọng để tránh lây nhiễm cho thai nhi và cộng đồng.
>>>Tài liệu liên quan: Cách phân biệt sổ hồng thật giả cực dễ, ai cũng cần biết
Nhận biết chính xác cách phân biệt sởi và sốt phát ban là bước quan trọng để chăm sóc sức khỏe đúng cách. Khi phát hiện dấu hiệu bất thường, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời. Việc chủ động phòng ngừa bằng tiêm chủng và giữ vệ sinh sạch sẽ cũng góp phần bảo vệ sức khỏe gia đình bạn.
