Bạn có bao giờ tò mò lịch sử chợ nổi cái răng bắt đầu từ khi nào và gắn bó ra sao với đời sống người dân miền Tây? Liệu những chiếc ghe, chiếc xuồng có thể kể câu chuyện gì? Bộ ảnh dưới đây sẽ giúp bạn giải mã những nét đặc trưng đã làm nên linh hồn của chợ nổi cái răng.
Giới thiệu về chợ nổi Cái Răng
Chợ nổi Cái Răng, nằm trên sông Cần Thơ, thuộc phường Lê Bình, quận Cái Răng, thành phố Cần Thơ, là một trong những khu chợ nổi sầm uất và nổi tiếng nhất vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Được hình thành từ đầu thế kỷ 20, chợ không chỉ là nơi giao thương nông sản, trái cây mà còn là biểu tượng văn hóa sông nước đặc trưng của miền Tây Nam Bộ.
Tìm hiểu thêm: Khám phá khu di tích lịch sử Vàm Nhựt Tảo nơi ghi dấu lịch sử
Với hàng trăm ghe thuyền tấp nập mỗi ngày, chợ nổi Cái Răng thu hút du khách trong và ngoài nước nhờ không khí nhộn nhịp, cảnh sắc bình minh thơ mộng và nét mộc mạc, chân chất của người dân miền sông nước. Năm 2016, chợ được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia, trở thành niềm tự hào của người dân Cần Thơ.
Ý nghĩa của tên gọi Cái Răng
Tên “Cái Răng” có nhiều giả thuyết về nguồn gốc. Theo truyền thuyết dân gian, tên chợ xuất phát từ câu chuyện về một con cá sấu khổng lồ với hàm răng lớn cắm vào miệng đất, tạo nên hình dáng đặc biệt của khu vực này.
Một giả thuyết khác cho rằng “Cái Răng” bắt nguồn từ từ “karan” trong tiếng Khmer, nghĩa là “ông táo” hoặc lò bếp, phản ánh thói quen sinh hoạt của người dân địa phương. Dù nguồn gốc chính xác còn tranh luận, tên gọi Cái Răng đã trở thành biểu tượng gắn liền với khu chợ nổi, gợi lên hình ảnh một vùng đất sông nước giàu bản sắc.
Vai trò của chợ nổi Cái Răng
Chợ nổi Cái Răng không chỉ là trung tâm giao thương nông sản lớn nhất miền Tây mà còn là nơi lưu giữ nét văn hóa sông nước độc đáo. Trước khi giao thông đường bộ phát triển, các con sông và kênh rạch là phương tiện di chuyển chính, khiến chợ nổi trở thành nơi hội tụ của thương lái từ khắp vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Ngày nay, dù vai trò kinh tế có phần giảm sút do sự phát triển của đường bộ, chợ vẫn giữ sức hút với du khách nhờ giá trị văn hóa, lịch sử và trải nghiệm du lịch độc đáo, được vinh danh là một trong 10 khu chợ ấn tượng nhất thế giới bởi tạp chí Rough Guide.
Quá trình hình thành và phát triển
Chợ nổi Cái Răng ra đời vào đầu thế kỷ 20, khi hệ thống giao thông đường thủy là phương tiện chính để vận chuyển và trao đổi hàng hóa. Qua hơn một thế kỷ, chợ đã chứng kiến nhiều biến cố lịch sử, từ thời phong kiến, Pháp thuộc, đến thời kỳ thống nhất đất nước, nhưng vẫn giữ được sức sống mãnh liệt.
Giai đoạn khởi nguồn (đầu thế kỷ 20)
Chợ nổi Cái Răng hình thành vào khoảng những năm đầu thế kỷ 20, khi nhu cầu trao đổi hàng hóa, đặc biệt là nông sản và trái cây, ngày càng tăng. Vị trí của chợ, nằm tại ngã ba sông Cần Thơ và sông Hậu, gần cầu Cái Răng, là điểm giao thoa lý tưởng cho các ghe thuyền từ các tỉnh lân cận.
Ban đầu, chợ chủ yếu là nơi buôn bán nông sản từ các vựa lớn trong vùng, với mỗi ghe thường chỉ bán một loại mặt hàng. Người dân sử dụng “cây bẹo” một cây sào treo mặt hàng cần bán để quảng bá sản phẩm, tạo nên nét đặc trưng “treo gì bán nấy”.
Sự phát triển qua các thời kỳ
Trong thời kỳ Pháp thuộc, chợ nổi Cái Răng trở thành trung tâm thu mua lúa gạo lớn nhất miền Tây, đặc biệt được người Hoa kiều ưa chuộng. Đến thập niên 1990, chợ được di dời từ khu vực gần cầu Cái Răng về phía hạ lưu sông Cần Thơ, cách cầu khoảng 600m, để phù hợp với sự phát triển đô thị. Dù giao thông đường bộ dần thay thế đường thủy, chợ vẫn duy trì vai trò đầu mối nông sản và trở thành điểm du lịch nổi bật. Năm 2016, việc được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia đã đánh dấu một cột mốc quan trọng, khẳng định giá trị văn hóa và lịch sử của chợ.
Văn hóa và đặc điểm độc đáo
Chợ nổi Cái Răng là hình ảnh thu nhỏ của đời sống sông nước miền Tây, với những nét văn hóa độc đáo từ cách buôn bán, sinh hoạt đến các phong tục truyền thống.
Phương thức “bẹo” – Biển hiệu sống
Một trong những nét đặc trưng nhất của chợ nổi Cái Răng là phương thức “bẹo”, tức là sử dụng cây sào tre (gọi là cây bẹo) để treo mặt hàng mà ghe thuyền muốn bán, như trái cây, rau củ hay đồ gia dụng. Phương thức này giúp người mua dễ dàng nhận biết từ xa mà không cần lời chào mời. Ngoài ra, có những trường hợp đặc biệt như “treo mà không bán” (quần áo phơi trên ghe) hoặc “treo cái này nhưng bán cái khác” (treo lá lợp để bán ghe), tạo nên sự độc đáo và thú vị trong cách giao thương.
Không khí nhộn nhịp và sinh hoạt sông nước
Chợ họp từ 2-3 giờ sáng, nhộn nhịp nhất từ 5-6 giờ sáng, khi hàng trăm ghe thuyền tụ tập, tạo nên khung cảnh sôi động trên sông. Du khách có thể nghe tiếng rao hò, ngắm bình minh rực rỡ và thưởng thức các món ăn đặc sản như bún riêu, hủ tiếu, hay cà phê ngay trên ghe. Không chỉ là nơi buôn bán, chợ còn là không gian giao lưu văn hóa, nơi người dân chia sẻ câu chuyện đời sống và truyền thống. Vào cuối tuần, các đoàn hát của Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Cần Thơ còn biểu diễn đờn ca tài tử trên thuyền, mang đến trải nghiệm đậm chất Nam Bộ.
Vai trò kinh tế và du lịch
Chợ nổi Cái Răng không chỉ là nơi giao thương mà còn là điểm đến du lịch hàng đầu, góp phần thúc đẩy kinh tế và quảng bá văn hóa miền Tây.
Trung tâm giao thương nông sản
Là chợ đầu mối lớn nhất Đồng bằng sông Cửu Long, chợ nổi Cái Răng chuyên cung cấp các loại trái cây, rau củ và nông sản đặc trưng của vùng. Hàng hóa được phân loại đồng đều về chất lượng và kích cỡ, được vận chuyển bằng ghe bầu đến các tỉnh lân cận và cả Lào, Campuchia. Dù vai trò kinh tế có phần giảm do sự phát triển của chợ trên bờ, chợ nổi vẫn là nguồn cung cấp nông sản quan trọng, đặc biệt vào mùa nắng (tháng 12 đến tháng 4), khi trái cây miền Tây vào vụ thu hoạch dồi dào.
Điểm đến du lịch hấp dẫn
Chợ nổi Cái Răng thu hút hàng triệu du khách mỗi năm nhờ không khí sôi động và trải nghiệm độc đáo. Du khách có thể thuê thuyền từ bến Ninh Kiều, mất khoảng 30 phút để đến chợ, và hòa mình vào cảnh mua bán nhộn nhịp. Các hoạt động như thưởng thức ẩm thực trên sông, mua đặc sản, hay tham quan các làng nghề gần đó (như lò hủ tiếu, lò kẹo dừa) làm tăng sức hấp dẫn của chợ. Năm 2024, Cần Thơ đón hơn 6,3 triệu lượt khách, trong đó chợ nổi Cái Răng là điểm đến không thể thiếu trong hành trình khám phá miền Tây.
Bảo tồn và phát triển Chợ nổi Cái Răng
Dù đối mặt với thách thức từ hiện đại hóa, chợ nổi Cái Răng vẫn được bảo tồn và phát triển nhờ các nỗ lực của chính quyền và cộng đồng địa phương.
Đề án bảo tồn di sản
Từ năm 2016, UBND thành phố Cần Thơ đã triển khai đề án “Bảo tồn và phát triển chợ nổi Cái Răng”, nhằm giữ gìn nét văn hóa sông nước và phát triển du lịch bền vững. Các dự án như cải tạo hệ thống điện trên sông, xây dựng các trạm bán quà lưu niệm, và tổ chức lễ hội như Ngày hội Du lịch – Đêm Hoa đăng Ninh Kiều đã giúp chợ duy trì sức sống. Năm 2024, chính quyền tiếp tục xây dựng nghị quyết hỗ trợ phát triển du lịch đến năm 2030, với mục tiêu đưa chợ nổi Cái Răng thành điểm đến quốc tế.
Thách thức và hướng đi mới
Sự phát triển của giao thông đường bộ đã khiến nhiều chợ nổi khác ở miền Tây biến mất, nhưng chợ nổi Cái Răng vẫn tồn tại nhờ chuyển hướng sang du lịch. Tuy nhiên, số lượng ghe thuyền buôn bán đã giảm so với thời kỳ đỉnh cao (300-600 ghe mỗi ngày). Để thích nghi, chính quyền và doanh nghiệp du lịch đã kết hợp các trải nghiệm mới như tham quan làng nghề, biểu diễn văn nghệ, và các tour cano “cảm giác mạnh”. Những đổi mới này không chỉ giữ gìn nét văn hóa truyền thống mà còn mang đến sức hút mới cho du khách.
Tầm quan trọng của chợ nổi Cái Răng trong văn hóa miền Tây
Chợ nổi Cái Răng không chỉ là một khu chợ mà còn là biểu tượng của đời sống sông nước miền Tây, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa, lịch sử và tinh thần của người dân Nam Bộ. Với hơn 100 năm tồn tại, chợ đã chứng kiến những thăng trầm của vùng đất phù sa, từ thời kỳ giao thương sôi động đến khi trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Nét mộc mạc, chân chất của người dân, tiếng rao hò trên sông, và hình ảnh những chiếc ghe thuyền chất đầy trái cây tạo nên một bức tranh sống động, không thể trộn lẫn. Chợ còn là nơi giao thoa văn hóa, nơi du khách có thể cảm nhận sự phóng khoáng, hiếu khách của con người miền Tây qua từng nụ cười, từng câu chào mời.
Trong bối cảnh hiện đại hóa, chợ nổi Cái Răng tiếp tục là cầu nối giữa quá khứ và tương lai, không chỉ bảo tồn di sản mà còn góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới, khẳng định vị thế của Cần Thơ – “Tây Đô” của miền Tây sông nước.
Link bài khác: Những di tích lịch sử ở Hà Nội mang đậm hồn dân tộc
Nhìn lại lịch sử chợ nổi cái răng qua những bức ảnh xưa là cách để hiểu sâu hơn về nét văn hóa độc đáo của vùng đất Cần Thơ. Mỗi tấm ảnh là một lát cắt thời gian, lưu giữ không khí mưu sinh, trao đổi hàng hóa sôi động giữa lòng sông nước. Lịch sử chợ nổi cái răng không chỉ là câu chuyện thương mại mà còn là bản sắc văn hóa đáng gìn giữ.
