Bạn có biết lịch sử chùa Vĩnh Tràng ngôi chùa nổi tiếng với kiến trúc giao thoa Đông Tây giữa lòng Tiền Giang? Vì sao nơi đây lại được xem là biểu tượng văn hóa Phật giáo của miền Tây Nam Bộ? Lịch sử chùa Vĩnh Tràng có gì đặc biệt thu hút hàng ngàn lượt du khách và Phật tử mỗi năm?
Giới thiệu về Chùa Vĩnh Tràng
Vị trí và bối cảnh lịch sử
Chùa Vĩnh Tràng, còn gọi là Tổ đình Vĩnh Tràng, tọa lạc tại ấp Mỹ An, xã Mỹ Phong, Thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang, cách trung tâm thành phố khoảng 3km và cách Thành phố Hồ Chí Minh khoảng 73 km về phía Tây Nam.
Khám phá thêm: Khu di tích lịch sử Minh Đạm điểm đến không thể bỏ lỡ
Nằm bên bờ kênh Bảo Định, chùa sở hữu khuôn viên rộng 14.000 m² (khoảng 2 ha), được bao quanh bởi cây xanh, hồ sen, và các công trình kiến trúc độc đáo, tạo nên không gian thanh tịnh giữa vùng sông nước miền Tây Nam Bộ.
Chùa được xây dựng từ đầu thế kỷ 19 dưới triều vua Minh Mạng (1820-1840), gắn liền với quá trình mở cõi và phát triển văn hóa của người Việt ở vùng đất Định Tường (tên gọi xưa của Tiền Giang).
Quá trình hình thành
Chùa Vĩnh Tràng được khởi dựng vào đầu thế kỷ 19 bởi ông bà Bùi Công Đạt, một Tri huyện dưới triều vua Minh Mạng. Ban đầu, chùa chỉ là một thảo am nhỏ, mái lá, vách đất, được xây dựng để làm nơi tu dưỡng tinh thần sau khi ông về hưu, nên dân địa phương quen gọi là “Chùa Ông Huyện”.
Năm 1849, Hòa thượng Thích Huệ Đăng từ chùa Giác Lâm (Gia Định) được mời về trụ trì. Ông vận động tín đồ và tự mình gánh đất đắp nền, cùng các Phật tử xây dựng chùa thành một ngôi đại từ khang trang, đặt tên là Vĩnh Trường, lấy ý từ câu đối “Vĩnh cửu đối sơn hà, trường tồn tề thiên địa” (mãi mãi bền vững cùng sông núi, trường tồn cùng trời đất). Tuy nhiên, người dân quen gọi là Vĩnh Tràng, tên gọi này được sử dụng đến nay.
Thời điểm hợp lý để tham quan Chùa Vĩnh Tràng
Thời điểm lý tưởng để tham quan Chùa Vĩnh Tràng là từ tháng 1 đến tháng 3 âm lịch, khi tiết trời mùa xuân ấm áp, dễ chịu, phù hợp cho du xuân và lễ chùa cầu may. Các lễ hội lớn như Tết Nguyên Đán, lễ Phật Đản (15/4 âm lịch), và lễ Vu Lan (15/7 âm lịch) mang đến không khí sôi động, nhưng cũng đông đúc, nên du khách cần tránh giờ cao điểm (10:00-14:00). Mùa thu (tháng 9-11) cũng là lựa chọn tốt, với thời tiết mát mẻ và ít khách hơn.
Chùa mở cửa miễn phí từ 7:00-18:00 tất cả các ngày trong tuần, với lối vào qua hai cổng tả hữu (chánh điện thường đóng để bảo vệ di vật). Du khách nên mặc trang phục kín đáo, đi nhẹ nói khẽ, và dâng lễ chay (hương, hoa, trái cây).
Gửi xe bên ngoài chùa có giá khoảng 5.000 VND/vé. Để tránh bị lừa, du khách cần thận trọng với những người đòi thu phí vào cổng. Chùa nằm gần các điểm du lịch như chợ nổi Cái Bè (30km) và trại rắn Đồng Tâm (10km), thuận tiện kết hợp tham quan.
Kiến trúc và di vật của Chùa Vĩnh Tràng
Kiến trúc độc đáo Á - Âu
Chùa Vĩnh Tràng được xây dựng theo dạng chữ “Quốc” của Hán tự, gồm 4 gian nối tiếp: Tiền Đường, Chánh Điện, Nhà Tổ, và Nhà Hậu, với tổng diện tích 14.000 m². Chùa sử dụng xi măng, gỗ quý, nền đúc cao 1 m, xung quanh có tường bao kiên cố. Điểm nổi bật là sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc phương Đông (Việt Nam, Trung Hoa, Khmer, Chăm, Thái) và phương Tây (Pháp, La Mã), tạo nên một công trình độc đáo hiếm có ở Nam Bộ.
- Cổng Tam Quan: Được xây năm 1933 theo lối kiến trúc cổ lầu, cổng tam quan là điểm nhấn với nghệ thuật ghép mảnh sành sứ, minh họa sự tích nhà Phật, tứ linh (long, lân, quy, phượng), tứ quý (mai, lan, cúc, trúc), và các đề tài dân gian. Các bức tranh sứ này do nghệ nhân địa phương thực hiện, mang màu sắc rực rỡ và bố cục hài hòa.
- Chánh Điện: Mang phong cách stupa (tháp Phật), với hai chái chóp nhọn, gợi hình ảnh 5 ngọn tháp tượng trưng cho ngũ hành (kim, mộc, thủy, hỏa, thổ). Mặt tiền chánh điện có hoa văn thời Phục Hưng, vòm cửa La Mã, lên sắt Pháp, và ngói tráng men Nhật Bản. Nội thất chánh điện sử dụng màu vàng chủ đạo, thếp vàng trên các tượng Phật và chạm khắc.
- Khuôn Viên: Rộng 2 ha, bao gồm công viên Vĩnh Tràng phía trước, hồ sen, hòn non bộ, và vườn cây ăn trái. Các tượng Phật khổng lồ như tượng Phật A Di Đà (cao 24m, hoàn thành năm 2007), Phật Di Lặc (cao 16m, nặng 250 tấn), và Phật Thích Ca nhập Niết Bàn (dài 35m) là điểm nhấn hiện đại.
Di vật và tác phẩm nghệ thuật
Chùa Vĩnh Tràng lưu giữ hơn 60 tượng Phật bằng gỗ, đồng, đất nung, và xi măng, phần lớn được thếp vàng, tạo tác từ thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20. Nổi bật nhất là:
- Bộ Tam Tôn Cổ: Tượng Phật A Di Đà, Quan Âm, và Thế Chí bằng đồng, cao 93-98 cm, đúc giữa thế kỷ 19, mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.
- Thập Bát La Hán: Bộ 18 tượng La Hán bằng gỗ mít, cao 0,8 m, tạc năm 1907, đặt hai bên chánh điện. Tượng mang nét vui tươi, sống động, cưỡi các con thú, biểu trưng cho công đức Phật giáo. Đây là tác phẩm hiếm có ở Đồng bằng sông Cửu Long.
- Pháp Bảo Chuông: Đại hồng chung “Pháp Bảo Chuông”, cao 12cm, nặng 150kg, đúc năm 1854, khắc chữ “Vĩnh Trường Tự”. Chuông hiện không sử dụng được do hư hỏng sau thời gian thất lạc dưới nước.
Chùa còn sở hữu hơn 20 bức tranh sơn thủy của Long Giang cư sĩ (1904), khắc họa mai, lan, cúc, trúc và phong cảnh Việt Nam, mang đậm nét dân gian. Các hoành phi, câu đối chạm khắc chữ nổi thếp vàng, như “Hoàng kim bửu điện” (1851), và bộ bao lam bát tiên kỵ thú (1907-1908) trên cột cái, thể hiện trình độ mỹ thuật cao của nghệ nhân Nam Bộ. Hai đôi long trụ gỗ quý, chạm khắc tứ linh (1909), do bà Lê Thị Ngởi (Ba Tri, Bến Tre) hiến cúng, là tác phẩm độc đáo với chim phượng đứng trên đầu rồng.
Các hoạt động văn hóa và tâm linh
Hoạt động Phật sự
Chùa Vĩnh Tràng là trung tâm Phật giáo của tỉnh Tiền Giang, tổ chức nhiều sự kiện quan trọng:
- Lễ Hội Phật Giáo: Đại lễ Phật Đản (15/4 âm lịch), lễ Vu Lan (15/7 âm lịch), và các lễ tưởng niệm chư Phật, Bồ Tát, và lịch đại Tổ sư. Chùa cũng tổ chức Đại Giới đàn truyền giới cho Tăng Ni và khóa An cư kiết hạ hàng năm.
- Khóa Tu và Giảng Pháp: Chùa mở các khóa tu ngắn hạn, lễ cầu an, lễ phóng sinh, và các buổi thuyết giảng giáo lý, thu hút đông đảo Phật tử. Giảng đường Huệ Đăng II là nơi tổ chức lớp Cao Đẳng Phật học Tiền Giang (khai giảng năm 2016).
- Phát Hành Kinh Sách: Chùa có phòng phát hành kinh sách, cung cấp tài liệu Phật học miễn phí hoặc giá thấp cho Phật tử và du khách.
Hoạt động văn hóa và cộng đồng
Chùa Vĩnh Tràng là điểm đến du lịch tâm linh nổi tiếng, thu hút hơn 1.000 du khách mỗi ngày, trong đó có khoảng 300 khách quốc tế. Các hoạt động văn hóa bao gồm:
- Tham Quan và Check-in: Với kiến trúc độc đáo và không gian xanh, chùa là nơi lý tưởng để chụp ảnh, đặc biệt tại cổng tam quan, tượng Phật A Di Đà, và vườn hoa. Giới trẻ thường đến check-in, tạo nên các bộ ảnh sống động trên mạng xã hội.
- Bảo Tồn Di Sản: Chùa duy trì và bảo quản các di vật quý như tượng Phật, tranh sơn thủy, và mộc bản. Các chư Tăng thay phiên thuyết minh, hướng dẫn du khách tìm hiểu lịch sử và văn hóa chùa.
- Gắn Kết Cộng Đồng: Chùa là nơi người dân địa phương tụ họp, sinh hoạt, và hàn huyên mỗi chiều, tạo nên không khí bình dị, gần gũi. Các quầy hàng lưu niệm trong khuôn viên bán đồ thủ công, quà tặng, hỗ trợ kinh tế địa phương.
Ý nghĩa lịch sử của Chùa Vĩnh Tràng
Gắn liền với lịch sử dân tộc
Chùa Vĩnh Tràng là chứng nhân cho những thăng trầm của vùng đất Tiền Giang qua gần hai thế kỷ. Từ một thảo am nhỏ, chùa đã phát triển thành trung tâm Phật giáo Nam Bộ, phản ánh quá trình khai phá và định hình văn hóa của người Việt ở Đồng bằng sông Cửu Long.
Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp (1859-1862) và Mỹ, chùa là nơi ẩn náu, cung cấp lương thực, và hỗ trợ hậu cần cho các chiến sĩ cách mạng. Dù bị địch phát hiện và tàn phá, chùa vẫn giữ được nét cổ kính gần như nguyên vẹn, thể hiện sức sống bền bỉ của văn hóa dân tộc.
Chùa còn gắn với sự di trú của người Minh Hương (người Hoa gốc Minh) và các chính sách mở cõi của chúa Nguyễn, góp phần khơi dậy giá trị tâm linh và đoàn kết cộng đồng. Các đời trụ trì, từ Hòa thượng Huệ Đăng đến Hòa thượng Thích Huệ Minh (2002-nay), đã không ngừng xây dựng và bảo tồn chùa, biến nơi đây thành biểu tượng của Tiền Giang.
Giá trị văn hóa và nghệ thuật
Chùa Vĩnh Tràng là minh chứng cho sự giao thoa văn hóa Đông - Tây, với kiến trúc kết hợp Việt Nam, Trung Hoa, Khmer, Chăm, Pháp, La Mã, và Thái Lan. Nghệ thuật ghép sứ, chạm khắc gỗ, và hội họa sơn thủy tại chùa thể hiện trình độ mỹ thuật cao của nghệ nhân Nam Bộ đầu thế kỷ 20.
Bộ tượng Thập Bát La Hán, bao lam bát tiên, và tranh Long Giang cư sĩ là những tác phẩm hiếm có, phản ánh lịch sử mỹ thuật Tiền Giang. Chùa không chỉ là nơi chiêm bái mà còn là nguồn cảm hứng cho các nhà nghiên cứu văn hóa, kiến trúc, và Phật giáo.
Tìm hiểu thêm: Khám phá khu di tích lịch sử Vàm Nhựt Tảo nơi ghi dấu lịch sử
Lịch sử chùa Vĩnh Tràng là minh chứng sống động cho sự phát triển của Phật giáo tại miền Tây và tinh thần hòa hợp văn hóa Đông – Tây. Với vẻ đẹp kiến trúc tinh xảo cùng không gian thanh tịnh, nơi đây là điểm dừng chân tâm linh không thể bỏ lỡ. Hãy dành thời gian tìm hiểu lịch sử chùa Vĩnh Tràng để thêm hiểu và trân trọng một phần giá trị văn hóa Việt Nam.
